Ευχαριστώ τον ασθενή μου Χ που με εμπιστεύτηκε αλλά κυρίως που με ενέπνευσε να γράψω αυτό το κείμενο.
Υπάρχει πόνος που δεν φαίνεται, αλλά ζει μέσα μας. Στο σώμα, στις αρθρώσεις, στην αναπνοή. Δεν ξεκίνησε χθες, ούτε έχει πάντα ιατρική εξήγηση, η κότα ή το αυγό μπορεί και το κοτέτσι.. Είναι η μνήμη του τραύματος, η σιωπή που έγινε σύμπτωμα. Σε αυτό το κείμενο, θα μιλήσουμε για τον πόνο που είναι κάτι περισσότερο.. Για το σώμα που θυμάται, όταν το μυαλό δεν μπορεί. Και για τη δυνατότητα να ξανασυνδεθούμε, με τον εαυτό, την ιστορία και την ίαση. Ναι ο Καρτέσιος δεν τα είχε σκεφτεί όλα σωστά!
Υπάρχουν στιγμές που νιώθεις ότι κουβαλάς κάτι, όχι απλώς ένα βάρος, αλλά μια μνήμη που δεν έχει λέξεις. Ένα σφίξιμο στο στομάχι που δεν φεύγει. Ένας πόνος στη μέση που επανέρχεται κάθε φορά που νιώθεις πίεση. Ένα μουδιασμένο στήθος όταν σε πλησιάζει κάποιος συναισθηματικά. Ένα σώμα που δεν μπορεί να χαλαρώσει ποτέ εντελώς.
Αναρωτιέσαι: «Τι μου συμβαίνει; Είναι στο μυαλό μου; Είναι σωματικό;»
Η απάντηση είναι: είναι και τα δύο — και κάτι παραπάνω.
Το σώμα θυμάται. Θυμάται τα πράγματα που δεν μπορέσαμε να πούμε, που δεν μας επέτρεψαν να νιώσουμε, που ήταν πολύ βαριά για να αντέξουμε συνειδητά. Ό,τι δεν εκφράστηκε, εγγράφηκε στο σώμα. Ό,τι καταπιέστηκε, μετατράπηκε σε τάση, σφίξιμο, αϋπνία, έντερο που αντιδρά, αρθρώσεις που φλέγονται, ανοσοποιητικό που επιτίθεται στον εαυτό του.
Όπως λέει ο Dr. Gabor Maté: “Το σώμα μας ποτέ δεν ψεύδεται. Μπορεί να έχουμε ξεχάσει, αλλά το σώμα δεν ξέχασε.”
Ο χρόνιος πόνος λοιπόν, δεν είναι μόνο σωματικό σύμπτωμα. Είναι μια κραυγή του σώματος: «δεν νιώθω ασφαλές».
Είναι μνήμη χωρίς εικόνα. Είναι συναίσθημα που δεν έφτασε ποτέ στην επίγνωση.
Είναι χρόνια ενεργοποίηση του συστήματος μάχης ή φυγής (συμπαθητικό σύστημα), χωρίς ποτέ την αίσθηση ότι “επιβίωσα και τώρα μπορώ να ξεκουραστώ”. Το αν αυτό εκκολάπτεται λόγω της συμπαθητικής φύσης μας όλο τρέχουμε, όλα τρέχουνε..
Για αυτό και πολλοί άνθρωποι που έχουν περάσει δύσκολα παιδικά χρόνια, συναισθηματική παραμέληση, καταστάσεις ανασφάλειας ή τραυματικές σχέσεις, εμφανίζουν σωματικά συμπτώματα χρόνια αργότερα. Γιατί το νευρικό σύστημα και το ανοσοποιητικό έχουν μάθει να ζουν σε φάση συναγερμού.
Και κάπως έτσι, η φλεγμονή δεν είναι μόνο σωματική. Είναι και συναισθηματική.
Κάθε φορά που το σώμα φλέγεται χωρίς λόγο, που «αντιδρά» σε τρόφιμα, περιβάλλον, ή ακόμα και στην ησυχία, είναι γιατί κάτι μέσα του δεν έχει θεραπευτεί. Δεν έχει ακουστεί.
Και εδώ έρχεται η δύναμη της σύνδεσης: με το σώμα, με τον εαυτό, με τη μνήμη. Όχι για να κατηγορήσουμε ή να αναμοχλεύσουμε, αλλά για να αγκαλιάσουμε αυτό που κουβαλάμε. Να το δούμε. Να το αναγνωρίσουμε. Γιατί μόνο έτσι μπορούμε να το αφήσουμε να φύγει.
Ο χρόνιος πόνος, οι πεπτικές διαταραχές, η κόπωση, το ορμονικό χάος, οι αυτοάνοσες αντιδράσεις και το «θολό μυαλό» (brain fog) — όλα αυτά συχνά αντιμετωπίζονται ως ξεχωριστά προβλήματα. Αλλά τι γίνεται αν είναι όλα κομμάτια ενός μεγαλύτερου παζλ; Αν το σώμα μας στην ουσία μιλάει, προσπαθώντας να μας πει κάτι που δεν μπορούμε να εκφράσουμε με λόγια;
Στο βιβλίο «Το σώμα δεν ξεχνά» του Dr. Bessel van der Kolk, περιγράφεται πώς το ψυχικό τραύμα δεν ζει μόνο στο μυαλό μας , ζει και στο σώμα μας. Το νευρικό μας σύστημα αλλάζει μετά από χρόνια ή έντονα στρεσογόνα γεγονότα. Αυτό το «πάγωμα» ή υπερεγρήγορση μεταφράζεται σε πόνους, άγχος, δυσανεξίες, φλεγμονή, ακόμη και αυτοάνοσες διαταραχές.
Αυτό εξηγεί γιατί κάποιος με ψυχολογικά τραύματα μπορεί να εμφανίσει:
- Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS)
- Ινομυαλγία
- Αυτοάνοσες ασθένειες
- Χρόνια κόπωση
- Ορμονική ανισορροπία
- Υπερευαισθησία σε τρόφιμα (όπως η γλουτένη)
Ο πόνος δεν είναι πάντα από τραυματισμό. Συχνά είναι νευρολογική “εκπαίδευση”: ο εγκέφαλος μαθαίνει να βλέπει απειλές παντού. Ένας εγκέφαλος σε υπερδιέγερση μπορεί να στέλνει σήματα πόνου ακόμη και χωρίς βλάβη.
“Ο πόνος δεν είναι απλώς ένα βιολογικό σήμα. Είναι μια ιστορία που λέει το σώμα για τον εαυτό του, μια ιστορία επηρεασμένη από το ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και πώς μας έχει φερθεί ο κόσμος.”
— Haider Warraich, The Song of Our Scars
Ο Warraich μας θυμίζει ότι η εμπειρία του πόνου δεν είναι ουδέτερη. Ο τρόπος που μας βλέπουν οι άλλοι, και κυρίως το σύστημα υγείας, επηρεάζει το αν ο πόνος μας θα πιστευτεί, θα ακουστεί, θα ανακουφιστεί. Ο χρόνιος πόνος ειδικά, συχνά αγνοείται, μειώνεται ή στιγματίζεται.
Πόσες φορές σου έχουν πει: «είναι στο κεφάλι σου»;
Ίσως γιατί είσαι γυναίκα. Ίσως γιατί δεν φαίνεται εξωτερικά. Ίσως γιατί ο πόνος σου δεν έχει “αποδείξεις”.
Ο Warraich λέει: “Δεν χρειάζεσαι μαγνητική για να σε πιστέψουν. Χρειάζεσαι ανθρωπιά.”
Ο σωματικός πόνος, ιδίως ο χρόνιος, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο. Έχει τις ρίζες του στην αποσύνδεση, στην καταπίεση, στην αποτυχία του συστήματος να ακούσει τους πιο ευάλωτους. Γι’ αυτό και η θεραπεία του, πέρα από φάρμακα ή πρωτόκολλα, χρειάζεται σχέση, φροντίδα, εμπιστοσύνη.
Ο χρόνιος πόνος δεν σημαίνει πως «είσαι αδύναμος» ή «το φαντάζεσαι». Το σώμα σου κουβαλάει ιστορίες, τραύματα, μικρές και μεγάλες «εκρήξεις» που δεν εκφράστηκαν ποτέ. Και τώρα, μιλάει. Μέσα από το έντερο, τις αρθρώσεις, το δέρμα, την κόπωση.
Η λύση δεν είναι μόνο φάρμακα. Είναι επανεκπαίδευση του σώματος, του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος ώστε να νιώσεις και πάλι ασφαλής.
Οι πληροφορίες που αναφέρονται στο παρόν κείμενο έχουν καθαρά ενημερωτικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα και δεν υποκαθιστούν την εξατομικευμένη ιατρική ή ψυχολογική φροντίδα. Αν βιώνεις χρόνιο πόνο, αναζήτησε υποστήριξη από επαγγελματίες που βλέπουν το σώμα και την ψυχή ως ένα.
Γιατί ναι — το σώμα θυμάται. Αλλά με φροντίδα, μπορεί και να ξεχάσει.
