«Πρωτόγονα αντανακλαστικά»

Καταρχάς να ευχαριστήσω τον ανιψιό μου (και μοντέλο σε γνωστές πασαρελές των Μουδανίων!!) Χρη΄στο για την άψογη συνεργασία και τις φωτογραφίες !

Οι περισσότεροι άνθρωποι συνδέουν τη λέξη “αντανακλαστικό” με αυτό το μικρό σφυρί που χρησιμοποιεί ο γιατρός τους για να χτυπήσει ακριβώς κάτω από την επιγονατίδα τους. Τα αντανακλαστικά είναι ενέργειες που εκτελούνται χωρίς συνειδητή σκέψη ως απάντηση σε ένα ερέθισμα. Μπορούν να βοηθήσουν στην προστασία του σώματος. Για παράδειγμα, εάν βάλετε το χέρι σας σε μια ζεστή εστία, ένα αντανακλαστικό σας κάνει να αφαιρέσετε αμέσως το χέρι σας πριν ακόμα το σκεφτείτε το μήνυμα φτάνει στον εγκέφαλό σας. Άλλα αντανακλαστικά βοηθούν το σώμα σας να παραμείνει ισορροπημένο, επιτρέπουν τη βέλτιστη ποσότητα φωτός στα μάτια σας και βοηθούν σε πολλές άλλες λειτουργίες.

Τα μωρά έχουν ένα συγκεκριμένο σύνολο αντανακλαστικών που ονομάζονται «πρωτόγονα αντανακλαστικά¹». Αυτά επιτρέπουν στα βρέφη να ανταποκρίνονται σε ερεθίσματα από το περιβάλλον τους πριν από οποιαδήποτε μάθηση, και προετοιμάζουν τα μικρά τους σώματα για περαιτέρω ανάπτυξη². Τα μωρά γεννιούνται με αυτά τα αντανακλαστικά και έρχονται με μια φυσική «ημερομηνία λήξης». Αν όλα πάνε καλά, αυτά τα αντανακλαστικά ενσωματώνονται με την πάροδο του χρόνου. Αυτό σημαίνει ότι εξακολουθούν να είναι εκεί κατ’ αρχήν, αλλά δεν τους παρατηρείτε πλέον εν δράσει γιατί καταστέλλονται από παρορμήσεις που προέρχονται από τον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος το κάνει αυτό γιατί πιστεύει ότι δεν είναι πλέον πλεονεκτικό να εκφράζει έτσι τα αντανακλαστικά επειδή πλέον έχει εξασκήσει επαρκώς τις κινήσεις και είναι πλέον σε θέση να τις ελέγξει.

Τα πρωτόγονα αντανακλαστικά περιλαμβάνουν αντανακλαστικά όπως:

Το αντανακλαστικό του πιπιλίσματος της αναζήτησης και θηλασμού, είναι σημαντικό για τον συντονισμό με την αναπνοή και την κατάποση³και παρατηρείται όταν η στοματική περιοχή διεγείρεται ή ένα αντικείμενο εισάγεται στο στόμα και εμφανίζεται για πρώτη φορά στη 14η εβδομάδα κύησης. Το αντανακλαστικό του θηλασμού είναι όταν τα χείλη συσσωρεύονται μετά από πίεση στο άνω χείλος. Το αντανακλαστικό της αναζήτησης όταν το στόμα που στρέφεται προς ένα αντικείμενο, φαίνεται ως απόκριση στο ελαφρύ χάδι στο μάγουλο ή που φέρνει ένα αντικείμενο στο οπτικό του πεδίο και  αρχίζει στην 32η εβδομάδα κύησης και μειώνεται μετά από ένα μήνα^4.5 .

Το ασύμμετρο αντανακλαστικό του αυχένα (asymmetric tonic neck reflex)  μπορεί να διεγερθεί όταν το βρέφος είναι σε πρηνή (μπρούμυτα) ή ύπτια (ανάσκελα) θέση . Εκδηλώνεται κάθε φορά που γίνεται στροφή του κεφαλιού, με έκταση του βραχίονα που βρίσκεται στην ίδια πλευρά που έγινε η στροφή του κεφαλιού και κάμψη του αντίθετου βραχίονα. Θεωρείται ότι βοηθάει στην ανάπτυξη της επίγνωσης των δυο πλευρών του σώματος, ενώ επίσης βοηθάει στην ανάπτυξη του συντονισμού ματιών χεριών. Εμφανίζεται στις 35 εβδομάδες κύησης και εξαφανίζεται στους τρεις μήνες⁶.

Το αντανακλαστικό εναγκαλισμού ή Moro  είναι μια προστατευτική απόκριση στην απότομη διαταραχή της ισορροπίας του σώματος και προκαλείται από το τράβηγμα των βραχιόνων με ένα βρέφος σε ύπτια θέση¹. Το αντανακλαστικό εναγκαλισμού αποτελεί ένα από τα πιο χρήσιμα εργαλεία για να  αξιολογήσουμε  τη νευρολογική ωρίμανση ενός βρέφους. Απώλεια του αντανακλαστικού αυτού κατά τη γέννηση μπορεί να αποτελεί ένδειξη δυσλειτουργίας του νευρικού συστήματος. Διατήρησή του πέρα από τον αναμενόμενο χρόνο μπορεί να καθυστερήσει την επίτευξη κινητικών οροσήμων όπως είναι η καθιστή θέση, ο έλεγχος της κεφαλής. Το βρέφος βιώνει την αίσθηση της πτώσης όταν απελευθερώνονται τα χέρια, με αποτέλεσμα απαγωγή στον ώμο και έκταση στον αγκώνα με το άνοιγμα των δακτύλων, ακολουθούμενη από άμεση κάμψη των άνω άκρων και ένα ηχητικό κλάμα. Το αντανακλαστικό αναπτύσσεται στις 28 εβδομάδες κύησης και εξαφανίζεται στους έξι μήνες^{4, 6} .

Το αντανακλαστικό σύλληψης ή αρπαγής (palmar grasp reflex) είναι από τα πρώτα που κάνουν την εμφάνισή τους όταν διεγείρεται η παλάμη, το χέρι κλείνει δυνατά γύρω από το αντικείμενο χωρίς τη συμμετοχή του αντίχειρα. Αυτό το αντανακλαστικό αναπτύσσεται στις 28 εβδομάδες κύησης και εξαφανίζεται στους έξι μήνες^3,4,6 . Αδύναμο πιάσιμο ή επιμονή αυτού του αντανακλαστικού μετά το πρώτο έτος ζωής μπορεί να αποτελεί σημάδι καθυστερημένης κινητική ανάπτυξης ή ημιπληγίας, εάν παρατηρείται σε μία μόνο μεριά.

Το πελματιαίο αντανακλαστικό (babinsky reflex), εμφανίζεται από την γέννηση μέχρι τον 4ο μήνα και μετά αντικαθίσταται από ένα άλλο αντανακλαστικό που προκαλεί κάμψη και σύγκλιση των δαχτύλων του πέλματος (plantar reflex), το οποίο μπορεί να επιμείνει έως το 12ο μήνα.

Τι θα συμβεί αν τα πρωτόγονα αντανακλαστικά δεν ενσωματωθούν και παραμείνουν;

Στην τυπική ανάπτυξη, τα μωρά κινούνται πολύ για να εξερευνήσουν και να παίξουν. Ως επί το πλείστον, αυτό είναι αρκετό για να ενσωματωθούν τα αντανακλαστικά που επιτρέπουν στο μωρό να αναπτύξει τυπικές λεπτές και αδρές κινητικές δεξιότητες*, επικοινωνιακές και κοινωνικές/συναισθηματικές δεξιότητες.

Οι αδρές κινητικές δεξιότητες χρησιμοποιούν τους μεγάλους μύες του σώματος για να επιτρέψουν την ισορροπία, τον συντονισμό, τον χρόνο αντίδρασης και τη σωματική δύναμη. Οι λεπτές κινητικές δεξιότητες αναφέρονται στον συντονισμό μεταξύ των μικρών μυών του παιδιού, όπως αυτοί στα χέρια, τους καρπούς και τα δάχτυλά του σε συντονισμό με τα μάτια του. Οι λεπτές κινητικές δεξιότητες συμβάλλουν σε λειτουργίες όπως το γράψιμο, το πιάσιμο μικρών αντικειμένων.

Για διάφορους λόγους, όπως η γέννηση ή άλλες ασθένειες τραυματισμού, παρατεταμένες περίοδοι αδράνειας, υπερβολική ώρα σε λίκνο ή περιορισμού στην κίνηση συχνά κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας, παρακάμπτοντας ή μη αφιερώνοντας επαρκή χρόνο σε ορισμένα κινητικά ορόσημα (όπως το μπουσούλημα* ) τα πρωτόγονα αντανακλαστικά δεν θα ενσωματωθούν στο χρόνο που πρέπει⁸. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια μακρά λίστα πιθανών προβλημάτων ανάλογα με τα αντανακλαστικά που δεν ενσωματώνονται^17,18.

*Το μπουσούλημα είναι πολύ σημαντικό για την ανάπτυξη των 2 ημισφαιρίων του εγκεφάλου επειδή ενεργοποιείται ένας πολύ συγκεκριμένος αλλά και τόσο κρίσιμος εγκεφαλικός μηχανισμός το μεσολόβιο  που είναι υπεύθυνο για την «επικοινωνία» των 2 ημισφαιρίων του εγκεφάλου^4,8.

Αυτή η λίστα περιλαμβάνει, αλλά δεν περιορίζεται σε: άγχος; συναισθηματικές εκρήξεις και κόπωση, υπερδιέγερση, κακή ισορροπία και συντονισμός, αδεξιότητα, κακός έλεγχος παρόρμησης, κοινωνική και συναισθηματική ανωριμότητα. πρόβλημα με το συντονισμό χεριού-ματιού και η παρακολούθηση για την ανάγνωση. θέματα εγκράτειας· θέματα στάσης, ναυτία,  κακός προσανατολισμός. κακή εστίαση και συγκέντρωση. Και η λίστα συνεχίζεται και συνεχίζεται. Είναι ενδιαφέρον ότι πολλά από αυτά τα συμπτώματα μπορεί να μιμούνται ή να συμπίπτουν με άλλες διαγνώσεις επίσης.

Πώς αξιολογούνται τα διατηρημένα πρωτόγονα αντανακλαστικά;

Αρχικά, ο θεραπευτής θα κάνει σε εσάς και το παιδί σας μια σειρά από ερωτήσεις. Μετά από αυτό, ο θεραπευτής σας θα αξιολογήσει τα περισσότερα από αυτά τα αντανακλαστικά προκειμένου να καταλάβει ποια έχουν ήδη ενσωματωθεί και ποια χρειάζονται κάποια εργασία.

Κάθε αντανακλαστικό έχει μια διαφορετική γρήγορη αξιολόγηση που περιλαμβάνει να ζητάτε από το παιδί σας να κάνει μια ποικιλία από ανόητες ενεργητικές και παθητικές κινήσεις^13,14. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να τρέχει ένα δάχτυλο στο κάτω μέρος του ποδιού του παιδιού σας ή να τρέχει ένα δάχτυλο στη σπονδυλική στήλη του. Ελέγχουμε για πρωτόγονα αντανακλαστικά σχεδόν κάθε φορά που κάνουμε αξιολόγηση σε ένα παιδί. Συχνά σχετίζονται με άλλες αναπτυξιακές ανησυχίες. Χωρίς να ενσωματωθούν τα αντανακλαστικά, το παιδί μπορεί να μην είναι σε θέση να φτάσει στο επόμενο επίπεδο ανάπτυξης ή μάθησης^9,10.

Η εξέταση είναι απλή, γρήγορη και χωρίς πόνο. Μπορούμε να δοκιμάσουμε  περίπου 10 αντανακλαστικά σε λιγότερο από 2 λεπτά (εφόσον το παιδί είναι συνεργάσιμο).

Πώς ενσωματώνουμε τα πρωτόγονα αντανακλαστικά;

Αφού προσδιορίσουμε ποια αντανακλαστικά διατηρούνται, ο θεραπευτής θα επιλέξει μερικές πολύ συγκεκριμένες ασκήσεις, παιχνίδια και δραστηριότητες. Μερικά παραδείγματα είναι cross jacks, bum shakes, bum walks ή ακόμα και snow angels. Αυτά θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στις συνεδρίες θεραπείας του παιδιού και μερικά θα προτείνονται στο πρόγραμμα άσκησης του παιδιού στο σπίτι¹⁵.

Τα κλειδιά της επιτυχίας για την ενσωμάτωση είναι η συνέπεια και η συχνότητα. Εάν οι ασκήσεις δεν γίνονται αρκετά συχνά, δεν θα υπάρξει μεγάλη πρόοδος. Επίσης, εάν οι ασκήσεις γίνονται μόνο σποραδικά, κινδυνεύετε να χάσετε την πρόοδο που έχετε σημειώσει. Επομένως, ρεαλιστικά, θα πρέπει να περιμένετε να δεσμευτείτε να ολοκληρώσετε τις ασκήσεις 5-7 ημέρες την εβδομάδα για 5-15 λεπτά την ημέρα για καλύτερα αποτελέσματα.

Ορισμένα αντανακλαστικά μπορεί να ενσωματωθούν γρήγορα, ενώ άλλα μπορεί να χρειαστούν λίγο περισσότερο χρόνο και συνέπεια. Πάντως θα αποδώσει!! Ο θεραπευτής σας θα συνεργαστεί μαζί σας για να δημιουργήσετε το βέλτιστο σχέδιο που λειτουργεί για το παιδί και την οικογένειά σας.

Έχοντας μια γενική κατανόηση του τι είναι τα αντανακλαστικά, πώς ενσωματώνονται και ορισμένα πιθανά σημεία/συμπτώματα μη ενσωματωμένων αντανακλαστικών. Με αυτόν τον τρόπο μπορείτε να συνειδητοποιήσετε περισσότερο τη σημασία του να περάσει το παιδί σας από διάφορα ορόσημα κίνησης. Μπορείτε να διδαχτείτε μερικές τεχνικές και τρόπους για να βοηθήσετε στην ενσωμάτωσή τους στο παιδί σας (ακόμα κι αν δεν έχει ακόμη προβλήματα), για παράδειγμα ενθαρρύνοντας τον σωστό χρόνο στην κοιλιά και τις κινήσεις με τα χέρια και τα πόδια.

Πηγές

1. Buckley A. Οbservations concerning primitive reflexes as revealed in reactions in normal mental states. Brain. (1927) 50:573–600. doi: 10.1093/brain/50.3-4.573
2. Borsani E, Della Vedova AM, Rezzani R, Rodella LF, Cristini C. Correlation between human nervous system development and acquisition of fetal skills: an overview. Brain Dev. (2019) 41:225–33. doi: 10.1016/j.braindev.2018.10.009
3. Barnes, M. R., Crutchfield, C. A., & Heriza, C. B. The neurophysiological basis of patient treatment: Vol. 2. Reflexes in motor development. Atlanta, GA: Stokesville, 1984.
4. Sohn M, Ahn Y, Lee S. Assessment of Primitive Reflexes in High-risk Newborns. J Clin Med Res. 2011 Dec;3(6):285-90.
5. Lord, L. Normal motor development in infants. In M. J. Krajicek & A. I. Tearney (Eds.), Detection of developmental problems in children. Baltimore: University Park Press, 1977.
6. Schott JM, Rossor MN. The grasp and other primitive reflexes. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2003 May;74(5):558-60.
7. Edwards CW, Al Khalili Y. StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing; Treasure Island (FL): Jul 25, 2022. Moro Reflex.
8. Ramires de Oliveira, Gabriela, and Marcelo Fabris Vidal. “Developmental Outcomes in a Child with Corpus Callosum Abnormalities and Congenital Heart Disease after Cuevas Medek Exercises: A Case Report.” Clinical Case Reports, vol. 9, no. 8, Aug. 2021, https://doi.org/10.1002/ccr3.4637.
9. Blasco, P. A., & Blass, E. M. (2019). Primitive reflexes and their relationship to motor and sensory development. In J. Merrick (Ed.), Child Health and Human Development Yearbook 2019 (pp. 99-118). Nova Science Publishers.
10. Heriza, C. B. (1992). Intervention strategies for the neonate with abnormal motor reflexes. Pediatric clinics of North America, 39(5), 1175-1197.
11. Hockenberry, M. J., & Wilson, D. (2015). Wong’s Nursing Care of Infants and Children. Elsevier Health Sciences.
12. National Institute of Neurological Disorders and Stroke. (2019). Primitive reflexes. Retrieved from https://www.ninds.nih.gov/Disorders/Patient-Caregiver-Education/Fact-Sheets/Primitive-Reflexes-Fact-Sheet
13. Shumway-Cook, A., & Woollacott, M. H. (2017). Motor control: Translating research into clinical practice. Wolters Kluwer.
14. Van Praag, D., & de Groot, L. (2018). Primitive reflexes and their impact on motor development. European journal of pediatrics, 177(6), 829-835.
15. Barbu-Roth, M., Anderson, D. I., Desprès, A., & Streeter, R. J. (2014). Exercise interventions to reduce postural asymmetry in infants at high risk for developmental delay. Neural plasticity, 2014, 368318.
16.  Kostovic, I., & Jovanov-Milosevic, N. (2006). The development of cerebral connections during the first 20-45 weeks’ gestation. Seminars in fetal & neonatal medicine, 11(6), 415-422
17. Lee, J. H., & Sung, I. Y. (2013). The relationship between persistence of primitive reflexes and neurological outcomes in very low birth weight infants. Annals of rehabilitation medicine, 37(6), 825-831.
18. Woollacott, M. H., & Shumway-Cook, A. (2002). Development of postural control across the life span. In D. L. Wrisberg (Ed.), Motor learning in practice: A constraints-led approach (pp. 71-86). Human Kinetics.
19. (Figure 1) Haith MM, Benson JB, editors. Encyclopedia of Infant and Early Childhood Development. San Diego, CA: Academic Press (2008). p. 11–23.